dinsdag 23 april 2024

Volksverhalen Almanak


De stem zonder woorden


Heel, heel lang geleden leefde er een khan die zo gruwelijk slecht was dat zelfs zijn naam niet zonder rillen werd uitgesproken. Als hij door het land trok, vluchtten de mensen uit hun dorpen de vlakte in en daar hielden ze zich verborgen voor hun vorst. De wrede khan zag er geen been in zijn eigen dienaren om het minste of geringste vergrijp ter dood te veroordelen. Vrienden had hij natuurlijk niet. Ook de khans uit de naburige landen wilden niets met hem te maken hebben.
De stem zonder woorden
De vrouw van deze wrede khan was al jong van ellende gestorven, hij had alleen nog een zoon. Deze was knap van uiterlijk en helder van verstand. Zijn naam was Hoessein. Hij was het enige levende wezen op heel de wereld van wie de wrede khan hield. Hoessein had veel vrienden en met deze vrienden reed hij paard, of ging met hen op de valkenjacht, of hield wedstrijden in het schieten met pijl en boog. Het liefst van alles ging Hoessein de bergen in om op wilde dieren te jagen. Vrolijk en tevreden kwam hij van die jachtpartijen terug.
De wrede khan maakte zich zorgen over die hartstocht voor de jacht. "Dat je de zoon van een dappere vader bent, hoef je niet te bewijzen door in de bergen wilde dieren te doden," zei de khan keer op keer. Maar dan lachte Hoessein. Hij voelde zich sterk en kende geen angst voor gevaar. Lange tijd ging alles goed. Maar op een keer trok Hoessein helemaal alleen de bergen in, zonder bedienden. Alleen aan de bejaarde verzorger van zijn paarden had hij verteld dat hij deze keer een wild zwijn wilde doden, dat wijd en zijd berucht was om zijn wreedheid en bloeddorstigheid. Van de eenzame jachtpartij kwam Hoessein niet terug.
Zijn vader stond op de avond nadat Hoessein voor het laatst was uitgereden, buiten zijn tent van kostbare zijde. Hij zag hoe de sterren begonnen te schitteren boven de steppe, hij rook de geur van bloesem in de avondwind. "Waar is Hoessein? Waar is mijn zoon?"
De dienaren durfden niets te antwoorden. Ze durfden de wrede khan zelfs niet aan te kijken. Als ze vertelden waarheen Hoessein vertrokken was - naar het gebied waar de wilde zwijnen leefden - zou de wrede khan hen zeker laten onthoofden omdat ze hem daarheen zonder begeleiders hadden laten vertrekken.
Het werd nacht. De wrede khan vond geen rust. Hij wenkte een paar dienaren. "Kom hier jullie!"
De dienaren kwamen aanlopen. Ze stonden stil bij elkaar en keken naar de grond. Ze wachtten zwijgend op wat de wrede khan hen zeggen zou.
"Rijden jullie snel naar de bergen, door de steppe, langs de rivier. Zoek mijn zoon. En onthoud goed: wie van jullie terugkomt met het bericht dat Hoessein iets overkomen is, laat ik zijn tong uitrukken. Weg!"
De dienaren renden weg, wierpen zich in het zadel en galoppeerden door de steppe, naar de bergen, langs de rivier. Ze zochten overal naar Hoessein, de zoon van de wrede khan die hun meester was. Het duurde uren voor ze de verongelukte jongeman gevonden hadden. Hoessein lag onder een duizend jaar oude boom. Hij was dood. Zijn borstkas was opengereten door de slagtanden van het gevreesde wilde zwijn. Stom van ontzetting stonden de dienaren in een kring rond de dode zoon van de wrede khan. "Wat moeten we doen? Hoe moeten we de khan dit vreselijke nieuws vertellen?"
De tranen rolden de dienaren over de wangen, deels uit verdriet om de dood van Hoessein, maar vooral uit angst voor wat er met henzelf zou gebeuren als de wrede khan het wrede nieuws zou horen uit hun monden. De oudste dienaar nam het woord: "Jullie kennen allemaal de schaapherder Ali die bij de bergbeek in een hut woont. Hij is zo arm als zijn schapen, maar hij heeft een scherp verstand. Hij kan ook potten bakken en touw vlechten en fluiten snijden uit rietstengels. Misschien kan hij ons raad geven?"
Ze vonden de schaapherder bij zijn hut terwijl hij bezig was een korf te vlechten. Met een ernstig gezicht luisterde hij naar wat de dienaren hem te vertellen hadden.
"We zijn gekomen om jouw hulp in te roepen," zo besloten ze hun verhaal. "Weet jij geen manier om de vreselijke straf die ons wacht van ons af te wenden?"
Ali boog zijn grijze hoofd en dacht lang na. Tenslotte zei hij: "De nacht duurt nog lang. Gaan jullie uitrusten bij het vuur."
DombraDe uitgeputte dienaren legden zich neer bij het vuur en sliepen in. Alleen de oude schaapherder bleef wakker. Hij was bezig iets in elkaar te zetten uit dunne plankjes en in de zon gedroogd paardenhaar. Hij gebruikte een scherp mes om het hout te kerven.
De volgende morgen was de zon nauwelijks op of de dienaren werden gewekt door een treurig zingen. Ze sprongen op en keken waar dat zingen vandaan kwam. Toen zagen ze de oude schaapherder zitten met een muziekinstrument dat niemand ooit eerder had gezien. Het was gemaakt van hout en bespannen met dunne snaren.
Ali streek met zijn vingers langs de snaren en het muziekinstrument zong met een stem als een levend mens die heel bedroefd is. "Kom, we gaan naar de khan," zei de oude herder en hij stond op.
Een paar uur later zag de wrede khan de oude schaapherder in zijn tent verschijnen, gevolgd door de doodsbang kijkende dienaren. "Wat is er voor nieuws over Hoessein?" vroeg de khan dreigend. "Luister!" antwoordde Ali en hij begon te spelen op het muziekinstrument dat hij die nacht had gemaakt. Het verhaal dat door de muziek werd verteld, was zo duidelijk dat woorden overbodig waren.
De khan sprong op van zijn zetel: "Is het werkelijk waar dat Hoessein dood is?"
"Machtige khan," sprak de oude herder. "Wat u zegt is waar. Als u een onheilsbode zoekt om te bestraffen, neem dan dit muziekinstrument dat ik 'dombra' heb genoemd nadat ik het maakte."
"Gooi het instrument in kokend lood!" beval de khan.
Het vloeibare lood brandde onder de gespannen snaren een rond gat. Zo redde de oude schaapherder Ali de dienaren van de khan. Zo kregen de bewoners van de steppe er een nieuw muziekinstrument bij: de dombra. De khan en zijn dienaren en ook de schaapherder Ali leven allang niet meer, maar in Kazachstan - het land van de steppebewoners - zingt de dombra tot op de dag van vandaag.
*   *   *
Samenvatting
Een sage uit Kazachstan over hoe muziek een verhaal vertelt. De zoon van een gruwelijk slechte khan komt bij de jacht op een wild zwijn om het leven. De dienaren durven de khan de boodschap niet te brengen omdat ze dan zelf onthoofd zullen worden. Een schaapherder weet raad: hij maakt een muziekinstrument dat het droeve nieuws overbrengt: de dombra.
Toelichting
De dombra is een snaarinstrument met een lange, dunne hals. Het lijkt een beetje op een banjo of een luit en is vooral bekend in Centraal Aziatische landen. Zie de afbeelding bij het verhaal en en.wikipedia.org (in het Engels).
Trefwoorden
Basisinformatie
Populair
Verder lezen