dinsdag 19 maart 2024

Volksverhalen Almanak


De stijgbeugel van Nikola


De stijgbeugel van NikolaEr leefde, er was eens een boertje; hij heette Morgoén. Morgoén sloofde zich af, werkte tot hij er bij neerviel, pakte van alles aan, maar niets lukte hem, alles liep verkeerd af. Eens was Morgoén bezig zijn moestuin te bewerken, die vlak aan de straatweg lag; op de weg reed Nikola de Genadige. "God helpe u, boer!" - "Dank u wel, Sint Nikola! Waar gaat ge, de Gode Welgevallige, naar toe?" - "Ik ga naar de Verlosser." - "Barmhartige Nikola, wilt ge zo goed zijn de Verlosser te vragen, of er iets in de wereld is, dat mij geluk zou kunnen brengen?" - "Goed, ik zal het vragen." - "Zult ge het heus niet vergeten?" - "Nee, ik vergeet het niet, wees gerust." Het boertje keek aandachtig en zag: de stijgbeugels aan het zadel van Nikola waren van goud.
"Genadige Nikola, wilt ge zo goed zijn een stijgbeugel af te binden en hem hier te laten? Als ge bij de Verlosser weer op uw paard zult gaan zitten, zult ge bemerken, dat er een stijgbeugel ontbreekt en dan zult ge aan ons gesprek denken." De Barmhartige stemde er in toe, maakte een stijgbeugel los, gaf hem aan het boertje - en met één stijgbeugel reed hij naar de Verlosser. Nikola de Gode Welgevallige kwam bij de Verlosser, hij besprak er, wat hij te bespreken had en maakte aanstalten om te vertrekken - doch hij dacht niet aan de afspraak met Morgoén. Toen hij zijn paard zou bestijgen, herinnerde hij zich zijn belofte en zei: "Allerreinste Verlosser, de Waarachtige! Het boertje Morgoén heeft mij verzocht U naar zijn geluk te vragen. Hij is zo ongelukkig; is er iets in de wereld, dat hem geluk zou kunnen brengen?" - "Zeker, ook voor hem is er iets, dat hem geluk zou kunnen brengen, zijn geluk is stelen en zweren."
Morgoén werkte op zijn moestuin en wachtte op Nikola: Nikola de Gode Welgevallige zou hem vertellen, waarin zijn geluk zat! Er is veel tijd voorbijgegaan. Het boertje was doodop, maar hij bleef wachten. Doch daar zag hij Nikola de Gode Welgevallige rijden. Nikola reed naar de boer. "Genadige Nikola, hebt ge naar mijn geluk gevraagd?" - "Wel zeker! Er is ook voor u geluk in de wereld." - "Waarin steekt mijn geluk?" - "Uw geluk is: stelen en zweren. Geef me nu mijn stijgbeugel terug." Maar Morgoén bleef staan, als had hij niets gehoord, als was hij doof geworden. "Ik zeg u, geef mij mijn stijgbeugel terug!" - "Wat voor stijgbeugel? Ik kan er een eed op doen: ik weet niets van een stijgbeugel af!" En zo moest Nikola met één stijgbeugel verder rijden. Hij reed door het Russische land, hij leerde de nood en ellende der mensen kennen; de Barmhartige was steeds bereid snel te helpen, waar hulp nodig was.
Intussen heeft het boertje de gouden stijgbeugel aan een paal vastgemaakt - de stijgbeugel schitterde en scheen, als de zon! De boer ging met zijn werk voort. Op de weg reed uit Sint Petersburg een rijke heer met een driespan, de belletjes aan de paarden rinkelden vrolijk. Reeds op grote afstand zag hij de gouden stijgbeugel en reed naar de boer. Bij de paal hield hij zijn paarden in. "Waar hebt ge de stijgbeugel gestolen, boer?" - "Maar u vergist u, uw edele, ik kan er een eed op doen, het is mijn eigen stijgbeugel." - "Dat lieg je, ik zal je voor het gerecht brengen." Maar Morgoén bleef op zijn stuk staan, hij zwoer bij alles wat heilig is: "Ik ben bereid ook voor de rechtbank alles onder ede te verklaren; de stijgbeugel is van mij."
De heer haalde de stijgbeugel van de paal, beval de boer op de bok naast de koetsier plaats te nemen en zij reden naar de rechtbank. Onderweg bekeek de heer het boertje. "Wat ziet ge er vreselijk uit," zei de heer, "ge hebt geen kleren aan, maar alleen vodden! Ik schaam mij iemand in zulke vodden voor de rechter te brengen. Weet je wat, hier heb je mijn overjas, trek hem aan."
Daarna bedacht de heer, dat het niet genoeg was. Hij haalde uit zijn koffer een hoed en een paar schoenen en gaf ze aan Morgoén. Deze trok alles aan en zag er piekfijn uit; niemand zou hem nu herkennen.
Morgoén zag er als een heer uit, toen zij voor de rechtbank kwamen De heer, die hem meegebracht had, getuigde tegen hem en zei, dat de boer de gouden stijgbeugel moest hebben gestolen, dat het niet anders kon. "Ik kan een eed afleggen, dat de stijgbeugel van mij is!" hield het boertje voet bij stuk. En iedereen geloofde hem. Toen keek Morgoén naar de heer en zei: "Nu zult ge nog wellicht gaan beweren, dat de jas, die ik aan heb, ook niet van mij is?" - "Dat is toch zo, het is mijn jas." - "En dat het driespan ook van u is?" - "Maar natuurlijk is het driespan van mij!" - "En ik kan een eed afleggen, dat zowel de jas als het driespan mijn eigendom zijn!" En iedereen in de zaal geloofde hem.
Ook de rechters geloofden hem en wezen het boertje toe: én de gouden stijgbeugel én het driespan van de heer. Van af die tijd werd de boer steeds rijker - hij had zijn geluk gevonden! En hij dacht nooit meer aan zijn treurig lot van voorheen.
*   *   *
Samenvatting
Een Russische heiligenlegende over Sint Nicolaas. In deze Russische Nicolaaslegende heeft Nikola de naam 'de goedhartige'. Hij gelooft mensen op hun woord en als hij voor een boer aan God de vraag moet stellen waarin diens geluk zit, geeft de Verlosser het antwoord: "In stelen en zweren zit zijn geluk." Het boertje volgt dit antwoord getrouw en wordt rijk én gelukkig.
Toelichting
Overal in de wereld bestaan veel legenden over Sint Nicolaas, doch hun aantal is nergens zo groot als in Rusland, waar, volgens het spreekwoord, elke boerenvrouw een eigen legende over Nikola vertellen kan. Nikola is bovendien een integrerend bestanddeel van de Russische folklore geworden. Rusland is wellicht het enige land, waar een cyclus van sprookjes bestaat, die om Nikola heen gegroepeerd zijn. Vóór de Revolutie vormden verhalen over Nikola een der belangrijkste onderdelen van de literatuur voor het volk. De volksliteratuur over Nikola was gedeeltelijk zuiver Russisch, gedeeltelijk echter van Byzantijnse origine. De Byzantijnse verhalen over Nikola zijn in Rusland of rechtstreeks uit Griekenland gekomen of via de Slavische Balkanlanden.
De Russen noemen hem "Nikola de Barmhartige." Nikola zwerft soms samen met Sint Elias, de profeet van het Oude Testament. Elias is streng (hij wordt dan ook Elias de Gestrenge genoemd), onvermurwbaar, veeleisend. Hij verlangt van de mensen, dat zij zich stipt aan alle voorschriften) van de Kerk houden. Bij de minste overtreding is hij klaar om te straffen. Dan zendt hij onweer, slagregen, hagel en storm over de akkers der arme zondaars, vernietigt hij de oogst. Nikola de Barmhartige weet echter nu en dan Elias de Gestrenge bijtijds tot bedaren te brengen, het onheil af te wenden, de berouwvolle zondaars te beschermen. Nikola weet, hoe hij zijn gestrenge vriend, Elias, zacht kan stemmen. Kan Nikola zijn doel niet op deze wijze bereiken, dan gebruikt hij een enkele keer een slimmigheid: hij is immers door en door menselijk.
Voor Nikola zijn alle mensen gelijk. Hij is bereid iedereen te helpen, ook de heiden of de Mohammedaan. Hij komt voor de troon van God op voor alle landen, alle volken. Het meest is hij echter, volgens de Russische volksopvatting, op Rusland gesteld. Nikola voelt zich zelf een echte Rus en daarbij een Rus uit het volk. Nu en dan gebeurt het, dat zelfs Nikola verbolgen raakt over de zondigheid van het Russische volk, maar wanneer de overige heiligen hem dan voorstellen, Rusland zwaar te straffen, dan overwint bij hem de liefde tot die zondige mensen zijn ontevredenheid en hij belet de bestraffing van de schuldigen. Nikola is nu eenmaal de Barmhartige.
De verering van Nikola is in Rusland zó groot, dat hij soms zelfs de plaats van God kan innemen. Toen tijdens de Revolutie de atheïstische propagandisten overal verklaarden, dat er geen God bestaat, kregen zij soms van eenvoudigen van geest ten antwoord: "En zelfs als dat waar zou zijn, wat dan nog? Er is toch nog steeds Nikola!"De Russen hebben met hun geloof en onbeperkt vertrouwen in Nikola ook hun Mohammedaanse buren aangestoken. Het gebeurt dan ook vaak, dat de Tataren de hulp van Nikola inroepen, en kaarsen voor zijn beeld plaatsen.
Trefwoorden
Basisinformatie
Thema
Feest / viering
Populair
Verder lezen